تراز آزمایشی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
تراز آزمایشی در حسابداری که بسیاری آن را با تراز معمولی اشتباه می گیرند، بیشتر در بخش بررسی، مدیریت مالی، نظارت و اصلاحات گزارش های مالیاتی به کار می رود. این تراز یک کاربرگ حسابداری است که معمولا به صورت ماهانه تهیه شده و در آن ستون های حساب بدهی و بستانکاری درج می شود.
مفهوم تراز
تراز چیست؟ اگر حسابدار جوان یا تازه کار هستید حتما این سوال برای شما پیش آماده است، من در این یادداشت به پاسخ این سوال پرداخته ام. تراز یعنی اینکه یک فهرستی از شرح حساب ها و ماندۀ آن ها؛ منتها چون ما در حسابداری مثل ترازو بدهکار و بستانکار داریم، ترازمان اصطلاحاً دو ستونی می شود. یعنی می شود شرح، ماندۀ بدهکار، ماندۀ بستانکار. مثلا یک آرتیکل با هم بزنیم: بانک ۱۰۰ تومان بدهکار و سرمایه ۱۰۰ تومان بستانکار.
یادتان باشد در ترازها حتماً جمع مانده ها باید برابر باشد. اصلاً به خاطر همین است می گوییم تراز. یعنی الان اینجا شما ببینید این دو تا اصطلاحاً با هم تراز شده اند. یک تراز چهار ستونی داریم. تراز چهار ستونی چه فرقی می کند؟ ما می آییم گردش طی دوره را هم به این اضافه می کنیم؛ یعنی مثلاً می گویم بانک در طی دوره ۱۵۰ تومان بدهکار شده، ۵۰ تومان بستانکار شده مانده اش.
منظور از تراز آزمایشی چیست؟
در حسابداری شما می توانید انواع مختلفی از گزارشات حسابداری وجود دارند با این تفاوت که نمی توان آنها را جزوی از صورت های مالی درنظر گرفت. یکی از این نوع گزارش ها، تراز آزمایشی است که جزو صورت های مالی به حساب نمی آید. بدین معنا که این نوع اطلاعات، گزارش های نهایی که برای صاحبین کسب و کار ارسال می شوند تا تصمیمی گیری نهایی روی آنها انجام شود نیستند.
در واقع تراز آزمایشی، گزارشی است که صحت ثبت اسناد و دفاتر را اثبات می نماید. این مدل از داده های حسابداری را می توان فهرستی از نام و مانده های حساب دفتر کل دانست که معمولا در پایان ماه های مختلف تهیه شده و توازن مانده حساب های دفتر کل را بررسی می کند. همچنین در این گزارش لیستی از حسابهای دارایی، بدهی و سرمایه مالک قرار می گیرد. شما می توانید با کمک این ریپورت ها، حساب های دفتر کل را برای تهیه کامل صورت های مالی مورد استفاده قرار دهید.
نکته: زمانی که عدم توازن مانده حساب های دفتر کل در تراز آزمایشی مشخص شود، شما قادر نیستید تا صورت های مالی دقیق و صحیحی را تهیه نمایید.

تراز آزمایشی شش و هشت ستونی
تراز شش ستونی چیست؟ به این گردش طی دوره یک سند افتتاحیه هم اضافه می کنیم؛ یعنی می گوییم بانک در طی دوره ۵۰ تومان بدهکار شده، ۵۰ تومان بستانکار شده. در سند افتتاحیه یعنی از سال قبل هم ۱۰۰ تومان داشته الان مانده اش ۱۰۰ تومان شده.
یک مورد دیگر هم داریم، تراز هشت ستونی. مثلاً ادارۀ مالیات می آید رسیدگی بکند می گوید: به من گردش یا تراز پاییز ۹۸ را بده و هشت ستونی هم بده. منظورش چیست؟ می گوید: شما بیا اول یک گردش بدهکار، بستانکار را تا ۳۱/۶/۹۸ به من بده. سند افتتاحیه را هم جدا به من بده. گردش طی دورۀ پاییز، یعنی ۱/۷/۹۸ تا ۳۰/۹/۹۸ هم جدا به من بده و مانده. این طوری می شود: بانکمان در قبل از این دورۀ پاییز ۲۰ تومان بدهکار شده، ۱۰ تومان بستانکار، سند افتتاحیه هم که قبلاً داشتیم ۱۰۰ تومان بدهکار بود، گردش طی دوره اش هم ۳۰ تومان و ۴۰ تومان، مانده اش ۱۰۰ تومان شد.
کاربردهای ترازهای آزمایشی کدامند؟
یکی از پرسش های مهمی که ممکن است برای شما پیش آید آن است که کاربرد ترازهای آزمایشی دقیقا چیست و کجا از آنها استفاده می شوند. در قسمت قبل تا حدودی راجع به هدف استفاده از تراز آزمایشی اطلاعاتی را بیان کردیم. با این حال می توان باز هم گفت:
- با توجه به اینکه ترازنامه های آزمایشی در پایان هر ماه تهیه می شوند، می توان گفت کاربرد آنها بیشتر در بخش کنترل و بررسی تراز در حساب ها است.
- از سوی دیگر این نوع گزارش ها به دلیل ثبت داده ها در ستون های مختلف، به بررسی دقیق اطلاعات و تصمیم گیری صحیح کمک می کنند.
- همچنین از دیگر کاربردهایی که می توان برای تراز آزمایشی درنظر گرفت، باید به نمایش میزان حساب های اول دوره، مانده پایان و نیز گردش حساب دوره اشاره کرد. چنین چیزی کمک می کند تا حسابدار بتواند به راحتی از وضعیت مالی شرکت و درستی حسابها اطلاع حاصل نماید.
در کل باید بدانید که حسابداری یک فرآیند بسیار دقیق است که با داده ها و آمارهای مهمی سر و کار دارد. بنابراین باید همواره از نظر صحت داده ها مورد ارزیابی قرار گیرد. شما می توانید با چنین گزارش هایی، امکان بررسی داده های حسابداری را داشته باشید. در این موضوع، جمع مانده ها در دفتر کل مورد بررسی قرار می گیرند.
اگر همچنان در مورد تراز آزمایشی کنجکاو هستید، حتما تگ تازه کارها را دنبال کنید.
