تعریف مدرن حسابداری چیست ؟ من هم مثل خیلی از شما‌ها در دانشگاه حسابداری خوانده ام و بیش از 15 سال است که کار حسابداری می کنم. در کتاب های مختلف تعاریف زیادی از حسابداری دیده ام، که شاید اغلبشان با هم تفاوت های فاحشی دارد.
اما هنوز تعریف مشخصی از حسابداری به یاد ندارم. اما واقعا تعریف حسابداری چیست؟ شاید تعاریف متعدد در مورد حسابداری از اختلاف نظر در مورد ماهیت حسابداری سرچشمه می گیرد. در پایین برخی از مهمترین این دیدگاه ها را می آورم:
حسابداری به عنوان یک ایدئولوژی
در این رویکرد، حسابداری به عنوان ابرازی برای حفظ و مشروعیت بخشیدن به نظام های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کنونی تلقی می شود.
حسابداری به عنوان یک زبان: در این نگرش، حسابداری به عنوان زبان تجارت، یکی از ابزارهای انتقال اطلاعات مربوط به شرکت تلقی می شود و همانند زبان از دو بخش تشکیل شده است: نمادها و قواعد دستوری.
بدهکار و بستانکار کردن، نمونه ای از نمادهای مورد استفاده در زبان تجارت بوده و مجموعه رویه های پذیرفته شده حسابداری، می تواند قواعد دستوری این زبان به حساب آید.
حسابداری به عنوان یک ثبت تاریخی: به طور کلی در این دیدگاه، حسابداری را به عنوان وسیله ای برای ارائه تاریخچه یک سازمان و معاملات تاریخی آن می شناسند. سیر تکاملی دیدگاه مباشرت که در این دیدگاه مطرح می شوند که عبارت است از دوره مباشرت محض، دوره مباشرت سنتی، دوره به کارگیری دارایی ها و دوره نامحدود.
واقعیت اقتصادی حسابداری
حسابداری به عنوان یک واقعیت اقتصادی: نظر طرفداران دیدگاه مزبور این است که ارقام صورت های مالی باید بر مبنایی ارزشگذاری شوند که بیشتر واقعیت های اقتصادی را منعکس سازد نه اینکه بر مبنای بهای تمام شده تاریخی ارائه شوند. در این روش، بر ارزش های جاری و آتی تاکید شده و هدف اصلی آن، محاسبه سود و زیان واقعی(تغییرات در ثروت طی یک دوره) می باشد.
حسابداری به عنوان یک سیستم اطلاعاتی: مطابق رویکرد فوق، حسابداری با به رمز درآوردن مشاهدات به زبان سیستم حسابداری، استفاده از علائم و نشانه ها و گزارش های این سیستم، از رمز خارج کردن و انتقال نتایج، یک جریان اطلاعاتی را می ان حسابدار و استفاده کنندگان برقرار می سازد.
حسابداری به عنوان یک کالا: در این رویکرد، به حسابداری از این زاویه نیز نگاه می شود که اطلاعات ایجاد شده بوسیله آن یک قلم کالای عمومی است که دارای دو طرف عرضه کننده و تقاضا کننده می باشد. بنابراین، انتخاب اطلاعات حسابداری می تواند بر رفاه گروه های مختلف در جامعه اثر بگذارد.(1)
ماهیت حسابداری
همانطور که دیدید، در خود ماهیت حسابداری هم اختلاف نظر بسیار است. بنابراین عدم وجود یک تعریف معیار برای حسابداری چیز عجیبی نیست. آیا باید تعریف بر اساس اجزا صورت بگیرد؟ یا بر اساس هدف؟ یا کاربرد؟ و یا عملکرد؟! برای پاسخ به این سوالات از لغت نامه شروع کردم. دهخدا حسابداری را عمل حسابدار و حسابدار را آنکه حساب خرج و دخل اداره یا جایی را نگاه می دارد، معنی کرده است(2).
از همین جا که دهخدا برای حسابداری تعریف مشخصی نکرده است و آن را با عمل حسابدار تعریف کرده است، باید احتمال داد که تعریف مشخصی از حسابداری، کار مشکلی باشد. من در جستجوی تعریفی مدرن، فراگیر، کامل و مشخصی از حسابداری، منابع مختلفی را مطالعه کردم که هرکدام تعاریف مختلفی از حسابداری بیان کرده بودند. جالب اینجاست در اکثر کتاب‌ها چند تعریف مختلف برای حسابداری بیان شده بود. این تعاریف را می توان در 8 کلی طبقه بندی کرد:
حسابداری به عنوان فن (عمل)
طرفداران این تعریف معتقدند که حسابداری علم نیست، زیرا علم دانشی قابل اثبات به روش عینی و قابل اعتماد مبتنی بر مشاهده و آزمایش است، همچنین علم عبارت است از دانستنی‌های قابل اثبات در هر جا و توسط هر کس، که حسابداری دارای چنین ویژگی‌ای نیست و معتقدند که حسابداری حسابداری روش درست و بهینه انجام یک کار است، حسابداری کاری است فنی، پس باید اصول و قواعد حاکم بر آن را از اهل فن یاد گرفت، بنابراین حسابداری را فن می دانند.
آن ها حسابداری را به طور خلاصه فن تفسیر، اندازه گیری و توصیف فعالیت های اقتصادی تعریف می کنند و به صورتی جامع تر حسابداری را به شرح ذیل تعریف می کنند: “حسابداری فن ثبت و طبقه بندی و تلخیص فعالیت های مالی موسسات به یک روش معنی دار و در قالب اعداد و ارقام قابل سنجش به پول رایج کشور و تفسیر نتایج حاصل از این اقدامات و ارائه گزارش های مربوطه به استفاده کنندگان به گونه ای که امکان قضاوت و تصمیم گیری آگاهانه برای آن ها فراهم شود.” (3)
هنر حسابداری
این تعریف از انجمن حسابداران رسمی آمریکا است(4)، که حسابداری را به صورت یک هنر در نظر می گیرد: “حسابداری هنر ثبت، طبقه بندی و تلخیص رویدادهای مالی یک موسسه، با حداقل یک مشخصه مالی در قالب واحد پولی و تفسیر نتایج حاصل از بررسی این ارقام.” (5)
حسابداری به عنوان مجموعه ای از قواعد و روش ها:
حسابداری عبارت از مجموعه قواعد و روش هایی است که با بکارگیری آنها، اطلاعات مالی و اقتصادی یک موسسه گردآوری، طبقه بندی و به شکل گزارش های حسابداری تلخیص می شود و برای تصمیم گیری در اختیار اشخاص ذی علاقه و ذی نفع قرار می گیرد.(6)
زبان حسابداری
حسابداری را زبان تجارت دانسته اند. به عبارت بهتر، حسابداری نیز همانند زبان بشری، دارای قواعد و علام خاص خود است که برای برقراری ارتباط با استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری به کار می رود و از طریق تهیه گزارش های مالی اطلاعات لازم را درباره واحدهای اقتصادی در اختیار اشخاص ذی نفع و ذیعلاقه قرار می دهد. فراگیری این زبان، علی الاصول مشابه فراگیری یک زبان خارجی است.(7)
حسابداری به عنوان سیستم اطلاعاتی
در سال های اخیر با توسعه فن آوری اطلاعات و نگرش سیستمی به سازمان ها و مدیریت آن، حسابداری را یک سیستم اطلاعاتی می دانند. سیستم اطلاعات را می توان این گونه تعریف کرد، مجموعه ای از اعضا و عناصر به هم پیوسته و پیچیده که در جهت رسیدن به یک هدف مشخص با یکدیگر تعامل دارند. و حسابداری را به طور خلاصه یک سیستم اطلاعاتی معرفی می کنند که رویدادهای مالی را به اطلاعات مالی تبدیل می کند.
بنابراین آن ها حسابداری را اینگونه تعریف می کنند:” حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که داده های مربوط به فعالیت های واحد تجاری را دریافت و اندازه گیری می کند، سپس آنها را پردازش و در قالب نتایج فعالیت و عملکرد واحد تجاری، به تصمیم گیرندگان گزارش می کند. “(5)
حسابداری به عنوان علم (دانش)
با توجه به روابط موجود در اجتماع، حسابداری به عنوان یک علم در حوزه علوم اجتماعی است. حسابداری بر اساس نیاز با توجه به بینش های و نگرش های متفاوت شکل گرفته است(6). محور نیازها و بینش های متنوع، نگرش های متفاوتی خواهد بود که شالوده حسابداری را تشکیل می دهد.
بنابراین حسابداری را رشته ای از دانش می دانند که با کاربرد آن اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی یک موسسه به طور منظم گردآوری، برحسب پول اندازه گیری، به ترتیب وقوع ثبت، در گروه های همگن طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می شود و در قالب گزارش های مختصر و مفید در اختیار اشخاصی قرار می گیرد که می خواهند درباره امور مالی یک موسسه یا داد و ستد با آن تصمیم بگیرند.
حسابداری به عنوان فرآیند
این دیدگاه که توسط تعریف هیئت استانداردهای حسابداری مالی(7) و انجمن حسابداران آمریکایی (8) پشتیبانی می شود حسابداری را فرآیند شناخت، اندازه گیری، پردازش و انتقال اطلاعات مالی و اقتصادی می داند و آن را اینگونه تعریف می کند:”حسابداری عبارت است از فرآیند شناسایی، اندازه گیری و گزارش اطلاعات اقتصادی که امکان انجام قضاوت ها و اتخاذ تصمی مات توسط استفاده کنندگان از این اطلاعات را فراهم می آورد.”(9)
حسابداری به عنوان خدمت
در بیانیه شماره 4 هیئت اصول حسابداری APB(10)، حسابداری به صورت زیر تعریف شده است: حسابداری عبارت از یک فعالیت خدماتی است که وظیفه آن ارائه کمی اطلاعات مالی واحدهای اقتصادی جهت استفاده در تصمیم گیری های اقتصادی و آگاهانه است. (11)
در برخی منابع هم با ترکیب برخی از تعاریف فوق سعی در ارائه تعریفی فراگیر نموده اند از جمله، “دانش و فرآیند” و “سیستم و فرآیند”. اما به راستی با این همه نگرش ها و تعاریف متعدد در مورد حسابداری تکلیف دانش آموز و دانشجوی حسابداری چیست؟ کدام تعریف باید ملاک قرار گیرد؟ من نه تنها به پرسش خود در سطور اولیه پاسخ نداده ام، بلکه حالا قضیه به نظرم پیچیده تر هم شده است! واقعیت این است که اگر تعریف “هنر” را از 8 تعریف فوق در نظر نگیریم، سایر تعاریف مثل داستان فیل در تاریکی(12)، به بخشی از حسابداری نظر داشته اند.
مجموعه ای از قواعد و روش ها
من برای تعیین یک تعریف فراگیر در مرحله‌ی اول “فن” بودن و “مجموعه ای از قواعد و روش ها” را یکی در نظر می گیرم. و درست هم همین است، زیرا هر حرفه و فنی شامل مجموعه ای از قواعد و روش هاست. از طرفی شاید فرآیند داشتن و سیستم اطلاعاتی از سالیان قبل در تعریف فن جای می گرفته، چرا که با توجه به ضوابط و استانداردهای مختلف، حسابداری همیشه دارای فرآیندهای مختلفی بوده است و با توجه به انواع دفاتر کل و معین و روزنامه، حسابداری از ابتدا دارای سیستم اطلاعاتی بوده است. بنابراین تعریف فرآیند و سیستم اطلاعاتی را در مقابل فن بودن حسابداری نمی دانم.
از آنجایی که زیربنای تئوریک حسابداری علم اقتصاد است و با وجود تئوری های مختلف که از اواسط قرن گذشته درحسابداری رواج یافت، حسابداری را دانش می دانم. از طرفی اینکه حسابداری زبان تجارت است، کمکی به تعریف حسابداری نمی کند، چون بعد از این تعریف بلافاصله باید پرسید، چگونه زبانی است؟ همچنین اینکه حسابداری فعالیتی خدماتی است، در تمامی تعاریف فوق مشهود است، زیرا در نهایت اطلاعات پردازش شده در حسابداری برای قضاوت آگاهانه استفاده کنندگان تهیه می شود.
تعریف من از حسابداری
بنابر توضیحات فوق من حسابداری را اینگونه تعریف می کنم:
“حسابداری دانشی است که توسط فرآیندی استاندارد و سیستم اطلاعاتی قاعده مند، رویدادهای تجاری را تبدیل به گزارشات قابل فهم برای استفاده کنندگان می کند.”
این تعریف در این زمان برای خودم تعریفی مدرن، جامع و فراگیر است، امید دارم که دوستان نظرات خود را در این مورد برایم ارسال کنند.
پانویس:
- برزیده، فرخ. غلام زاده لداری، مسعود. حسابداری: حقیقت، کذب یا داستان سرایی؟(یک بررسی فلسفی). مجله حسابدار، شماره 197
- لغت نامه دهخدا
- Walter B.Meigs, Robert F.Meihs-1987
- American Institute of Certified Public Accountants[AICPA]-1966
- Hospitality Financial Accounting By Jerry J. Weygandt, Donald E. Kieso, Agnes
- همتی، حسن. همتی، هدی. اصول حسابداری 1.انتشارات آوا قلم. تهران 1398
- Financial Accounting Standard Board [FASB]-1978
- American Accounting Association [AAA]-1941
- Evanstone-1966
- Accounting Principles Board (APB)
- Jack l.Smith, M.Keith, William I.Stephens-1987
- مولوی. مثنوی معنوی، دفترسوم، اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیل .
- من در نگارش این یادداشت منابع ذیل را مطالعه کردم که ممکن است برای شما مفید باشد:
الف) کتاب ها:
اصول حسابداری 1- مهدی فلاح، مهرداد بنداری، هومن بزرگی چم
اصول حسابداری 1- دکتر ویدا مجتهدزاده دکتر سیدحسین علوی طبری
اصول حسابداری 1-ناصر فولادی نسب
اصول و مبانی حسابداری 1-پروفسور فریدون رهنمای رودپشتی، دکتر علی هزاوه، دکتر مونا عابد نظری
اصول حسابداری 1- شاهرخ انصاری
اصول حسابداری 1- دکتر عزیز نبوی
اصول حسابداری-دکتر حسین کاظمی، مهرداد لرکان
اصول حسابداری 1- دکتر محمد حسین ستایش، علی غیوری مقدم
اصول حسابداری- فرید بهادر
اصول حسابدرای- مصطفی علیمدد، نظام الدین ملک آرائی
اصول حسابداری 1 -دکتر شکراله خواجوی دکتر مهرداد ابراهیمی
اصول حسابداری 1- عبدالکریم مقدم، علی شفیع زاده
اصول حسابداری 1- دکتر نورروش
اصول و مبانی حسابداری- پرویز بختیاری
اصول حسابداری 1- سید کاظم ابراهیمی
اصول حسابداری 1-آرش فرهودی
اصول و مبانی حسابداری-دکتر صابر جلیلی
اصول حسابداری- دکتر جمال رودکی
امور مالی- مهران فروردین
تئوری حسابداری-دکتر ساسان مهرانی، دکتر غلامرضا کرمی، دکتر سید مصطفی سیدحسینی
حسابداری مالی-جمشید اسکندری
حسابداری برای مدیران- پاول ام کولیر. ترجمه بیتا مشایخی
حسابداری برای مدیران- نظام الدین ملک آرائی
مبانی حسابداری مالی-دکتر احمد بدری، دکتر حمید حقیقت
مبانی و روش های عمومی حسابداری- مصطفی علیمدد و نظام الدین ملک آرایی
ب) پایگاه های اینترنتی:
دیکشنری دات کام
این وستمنت دات کام
مرین وبستر دات کام
دیکشنری کامبریج دات کام