اضافه کاری یکی از پرچالش‌ترین و در عین حال یکی از متداول‌ترین بحث‌های حسابداری حقوق و دستمزد است. من در این یادداشت کوتاه ضمن آموزش محاسبه اضافه کاری به مبنای قانونی آن می‌پردازم.
ماخذ اضافه کاری
در متن مادۀ ۵۹ قانون کار چنین آمده است: «در شرایط عادی،ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است: الف. موافقت کارگر؛ ب. پرداخت ۴۰٪ اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی.» یعنی اگر مزد یک ساعت کار را در ۱٫۴۰ ضرب کنیم، مزد یک ساعت کار اضافه به دست می‌آید.
محاسبه اضافه کار بر اساس ساعت
برای به‌دست‌آوردن مبلغ اضافه کار دو شیوه وجود دارد:
۱. هر کارمند در طول ماه جمعاً باید ۲۲۰ ساعت کار کند. شیوۀ اول به دست‌آوردن دستمزد اضافه کاری بر حسب ساعت این است که کل حقوق را تقسیم بر ۲۲۰ ساعت کنید و نتیجه را ضرب در ۱٫۴ کنید تا دستمزد هر یک ساعت اضافه کاری به دست بیاید؛
مثلاً اگر ماهی ۲۰میلیون تومان حقوق می‌گیرید، ۲۰میلیون را بر ۲۲۰ تقسیم کنید که می‌شود ۹۰٫۹۰۹ و این عدد را در ۱٫۴ ضرب کنید که می‌شود ۱۲۷٫۲۷۲ تومان. این دستمزد هر یک ساعت اضافه کاری است. حال اگر ۵ ساعت اضافه کار داشته باشید، ۱۲۷٫۲۷۲ تومان را ضرب در ۵ کنید تا دستمزد ۵ ساعت اضافه کاری شما به دست بیاید که ۶۳۶٫۳۶۳ تومان است.
۲. هر کارمند در طول روز باید ۷٫۳۳ ساعت کار کند. اگر بخواهیم این میزان کار را به ساعت و دقیقه تبدیل کنیم می‌شود ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه؛ چون ۲۰ از ۶۰ است و ۳۳ از ۱۰۰. شیوۀ دوم به‌دست‌آوردن دستمزد اضافه کاری بر حسب ساعت این است که کل حقوق را بر ۳۰ تقسیم کنید و سپس نتیجۀ تقسیم را دوباره بر ۷٫۳۳ تقسیم کنید و در نهایت حاصل آن را در ۱٫۴ ضرب کنید؛
مثلاً اگر ماهی ۲۰میلیون تومان حقوق می‌گیرید، ۲۰میلیون را تقسیم بر ۳۰ کنید که می‌شود ۶۶٫۶۶۷ تومان و این مبلغ را بر ۷٫۳۳ تقسیم کنید که می‌شود ۹۰٫۹۱۳ تومان. حال نتیجه را در ۱٫۴ ضرب کنید که می‌شود ۱۲۷٫۲۸ تومان. این دستمزد هر یک ساعت اضافه کاری است. حال اگر ۵ ساعت اضافه کار داشته باشید، ۱۲۷٫۲۸ تومان را ضرب در ۵ کنید تا دستمزد ۵ ساعت اضافه کاری شما به دست بیاید که مبلغ ۶۳۶٫۳۹۲ تومان است.
نکته: تفاوت کوچک بین اعداد ۹۰٫۹۱۳ و ۹۰٫۹۰۹ به‌خاطر مسائل اعشاری است.
یک کارگر در ماه چند ساعت کار میکند؟
در رابطه با محاسبۀ اضافه کار در قسمت قبلی صحبت کردم و دو روش را برای این محاسبه معرفی کردم. در روش اول حقوق ماهانه را بر ۲۲۰ تقسیم می‌کنیم و سپس در ۱٫۴ ضرب می‌کنیم. و در روش دوم حقوق یک روز را بر ۷٫۳۳ تقسیم می‌کنیم و در ۱٫۴ ضرب می‌کنیم.
در اینجا می‌خواهم بگویم اعداد ۷٫۳۳ و ۲۲۰ را از کجا به دست آورده‌ایم. چون این اعداد در محاسبه اضافه کاری نقش مهمی دارند. در تبصرۀ ۱ مادۀ ۵۱ قانون کار و تأمین اجتماعی چنین آمده که «مجموع ساعات کار هر هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.» یعنی طبق این ماده یک کارگر در هفته باید ۴۴ ساعت کار کند. معمولاً از این ماده سه گونه تفسیر می‌شود:
سه تفسیر در مورد ساعات کار که برای محاسبه اضافه کاری نیازشان داریم
۱. در یک ماه ۴ هفته داریم؛ بنابراین ۴۴ را در ۴ ضرب می‌کنیم که می‌شود ۱۷۶ ساعت.
۲. یک ماه شامل ۴ هفته و ۲ روز است. بنابراین ۴۴ را در ۴ ضرب می‌کنیم و سپس نتیجۀ آن را جمع نتیجۀ ۸ ضرب در ۲ می‌کنیم که در نتیجه می‌شود ۱۹۲ ساعت. شاید بپرسید که این عدد ۸ از کجا آمد. خوب است بدانید در متن مادۀ ۵۱ چنین آمده است: «کار کارگران در شبانه‌روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.»
۳. سومین تفسیر در مورد نوع محاسبه اضافه کاری اینگونه است که اول ۴۴ ساعت در هفته را تقسیم بر ۶ می‌کنیم؛ چون ما ۶ روز کاری داریم. در مادۀ ۶۲ قانون کار و تأمین اجتماعی چنین آمده است: «روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می‌باشد.» یعنی فقط روز جمعه تعطیل است.
بنابراین ۶ روز کاری داریم. ۴۴ را تقسیم بر ۶ می‌کنیم عدد ۷٫۳۳ به دست می‌آید و وقتی این عدد را به ساعت تبدیل کنیم ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه می‌شود. از آنجایی که هر روز کاری باید ۷٫۳۳ ساعت کار کنیم، اگر این عدد را در ۳۰ ضرب کنیم، عدد ۲۱۹٫۹ به دست می‌آید که آن را ۲۲۰ در نظر می‌گیریم.
برای محاسبه اضافه کاری، قانون کار حداقل ها را میگوید
یادتان باشد که قانون همیشه حداقل‌ها را مشخص میکند؛ یعنی اگر شما به کارگرتان بابت اضافه کار هرقدر زیاد پول بدهید، هیچ‌وقت قانون کار نمی‌گوید که چرا به او زیاد دادی! چون قانون کار اصولاً مدافع کارگر است. قانون کار فقط حداقل را مشخص میکند. حداقل زمانی که قانون کار مشخص کرده ۲۲۰ ساعت کار در ماه است؛
بنابراین با استنباط‌های ۱۹۲ساعتی و ۱۷۶ساعتی کاری ندارد و این‌ها اشتباه نیستند؛ ولی مراد خود قانون از ساعت‌های کاری که طی ماه باید انجام بشود، همان ۲۲۰ ساعت است. به همین علت بود که نوشتۀ محاسبۀ اضافه کار، از عدد ۲۲۰ ساعت کار در ماه یا ۷٫۳۳ ساعت (۷ ساعت و ۲۰ دقیقه) کار در روز استفاده می‌کردیم.
ویدیوی آموزشی محاسبه اضافه کاری
امیدوارم با این یادداشت کوتاه فهم دقیق تری از اضافه کار پیدا کرده باشید و بتونید به راحتی اضافه کار را حساب کنید. به یاید داشته باشید یادگیری حسابداری حقوق و دستمزد یکی از مهم ترین حوزه هایی است که یک حسابدار باید به آن مسلط باشد.
اگر به مطالب قانون کار و حقوق و دستمزد علاقه مند هستید حتما یادداشتهای تعطیلات و مرخصی و حق ماموریت را بخوانید
خیلی خوب توضیح دادین