خیلی از من دربارۀ مفهوم و معنی بدهکار و بستانکار سؤال شده است. می‌خواهم یک بار برای همیشه به این سؤال پاسخ بدهم، پاسخی عمومی و فهمیدنی برای حسابداران جوان و غیرمالی‌چی‌ها.
خلاصه و تعریف
قبل از بدْه و بِس که خلاصۀ بدهکار و بستانکار است، باید با معادلۀ اصلی حسابداری آشنا شوید: دارایی مساوی است با بدهی به‌علاوۀ سرمایه.
مثال بدهکاری و بستانکاری
اجازه بدهید این معادلۀ اصلی را با یک مثال برایتان توضیح بدهم: فرض کنید یک شرکت تأسیس کرده‌اید و می‌خواهید 100میلیون تومان را برای شرکتتان سرمایه‌گذاری کنید.
شرکت شما به یک دفتر نیاز دارد و شما یک واحد اداری را به مبلغ 120میلیون تومان می‌خرید. چون پولتان کم است، 20میلیون تومان از بانک وام می‌گیرید. حالا معادلۀ حسابداری شما این می‌شود: ۱۲۰=۲۰+۱۰۰
ما حسابدارها به این نتیجه رسیدیم که برای راحت‌شدن این معادله، آن را با شکل ترسیم کنیم و اسم آن شکل را تی گذاشتیم؛ چون آن شکل مثل شکل حرف T انگلیسی هست، اسم آن را T گذاشتیم. این T که بعداً به آن «حساب T» می‌گوییم، برای معادله حسابداری مثل ترازو عمل می‌کند؛ یعنی به هر طرفش که چیزی اضافه یا کم کنید، به همان مقدار از طرف دیگرش زیاد یا کم می‌شود. دارایی را در سمت راست T می‌گذاریم و بدهی و سرمایه را در سمت چپ T.
می‌توانیم معادلۀ حسابداری یا حساب T را هم برای کل شرکت بکشیم و هم برای یک حساب خاص؛ مثلاً اگر از بانکمان فقط ۹۰میلیون تومان برداریم، ۱۰۰میلیون تومان سمت راست و ۹۰میلیون تومان سمت چپ می‌شود و 10میلیون تومان هم ماندۀ ما خواهد بود.
تا اینجا یک چیزهایی را فهمیدیم. حالا ما حسابدارها با خودمان فکر کردیم به‌جای اینکه مدام راست و چپ بگوییم، یک مفهوم یا کلمۀ تخصصی به‌جایش بگذاریم.
با خودمان قرارداد بستیم که به سمت راست بگوییم بدهکار و به سمت چپ بگوییم بستانکار؛ یعنی اگر به معادلۀ اصلی برگردیم، ماهیت دارایی بدهکار است و ماهیت بدهی و سرمایه، بستانکار است.
دارایی می‌تواند بستانکار بشود، مثل آن 90 تومان؛ اما همیشه باید ماندۀ بدهکار داشته باشید مثل آن 10 تومان. بدهی هم می‌تواند بدهکار بشود، مثل وقتی که یک قسط را پرداخت می‌کنیم؛ اما همیشه باید ماندۀ بستانکار داشته باشد. سرمایه هم همین‌طور است.
حال که معادلۀ حسابداری و مفهوم بدهکار و بستانکار را یاد گرفتید، وقت آن است که از شر حساب T خلاص شوید. اگر این شکل T را از این وسط برداریم، شکل جدیدی به وجود می‌آید که به آن آرتیکل حسابداری می‌گوییم.
سمت راستی‌ها بدهکارند و سمت چپی‌ها بستانکار. ما هر رویداد اقتصادی یا تجاری را با یک آرتیکل نشان می‌دهیم؛ مثلاً وقتی یک هزینۀ 10میلیون تومانی را پرداخت می‌کنیم، آرتیکل می‌زنیم هزینۀ 10میلیون بدهکار و بانک 10میلیون بستانکار. همچنین برای ثبت تسهیلات بانکی می‌نویسیم بانک 20میلیون بدهکار و وام بانکی 20میلیون بستانکار.
امیدوارم با این توضیح کوتاه مفهوم معادله حسابداری و معنی بدهکار و بستانکار را فهمیده باشید و دیگر به‌جای این مفاهیم از مثبت و منفی و اضافه و کم استفاده نکنید.