مالیات چیست؟ اگر این روزها اخبار را دنبال کرده باشید، حتما مطالبی را راجع به قوانین مالیاتی شنیده اید. ممکن است به عنوان فردی که به هر نحوی درآمدی دارید، نگران این موضوع شده باشید. این نگرانی بیشتر به جهت عدم آگاهی و منفی نگری ها پیرامون این موضوع است. در ادامه این مطلب قدم به قدم راجع به مفاهیم مالیاتی و تاریخچه آن صحبت می کنیم. سپس شما را با انواع مالیات و تکالیف، معافیت ها، جرائم و برخی دیگر از اصطلاحات در این حوزه آشنا خواهیم کرد.
تعریف مالیات
منظور از مالیات، هزینه ای است برای تمامی کسانی که در کشور درآمد دارند و باید آن را به دولت پرداخت کنند. این عبارت از دیدگاه دولت، یک منبع مهم درآمدی بوده که می تواند از طریق آن برای تامین بودجه سالیانه خود اقدام نماید. اگر کارتون رابین هود را در کودکی دیده باشید، ممکن است با شنیدن عباراتی همچون مالیات، داروغه، حاکم، خزانه و قصر یک دید نسبتا کوچک و منفی راجع به این قضیه داشته باشید.
قابل ذکر است که هر کشوری بر اساس قوانینی که دولت و مجلس آنجا تصویب می کند، نرخ های مختلفی را برای محاسبه مالیات در نظر می گیرد. به عنوان مثال حداکثر نرخ مالیات بر درآمد در کشور آلمان تا ۴۵ درصد بوده و این رقم در ایران به صورت پلکانی تا ۳۰ درصد است.
تاریخچه مالیات
سابقه سیستم مالیاتی در جهان امروز به کشور مصر باز می گردد که مربوط به ۲۸۰۰-۳۰۰۰ سال قبل از تولد مسیح است. در آن زمان فرعون معادل مالیاتی حدود ۲۰% را از کل برداشت غلات دریافت می کرد. همچنین می توان یونانی ها را به عنوان گروهی که به گسترش ایده مالیاتی در قلمروهای خود و جهان موثر بودند معرفی کرد.
در مورد تاریخچه مالیاتی در مدل امروزی می توان به بازه های زمانی قرن هجدهم در انگلیس، قرن نوزدهم در آمریکا و قرن بیستم اشاره کرد. تا قبل از جنگ های جهانی و در گذشته های دور، مالیات بیشتر برای تامین هزینه جنگ و مخارج دولت ها اخذ می شد. پس از این دوره، شاهد روی کار آمدن سیستم های مالیاتی بودیم که باعث شد تا در قرن ۲۱، بیشترین تمرکز دولت ها بر شناسایی و جلوگیری از فرار مالیاتی متمرکز شود.
تاریخچه مالیات در ایران
سابقه مالیات در کشور ایران به دوره شاهنشاهی هخامنشیان و حکومت داریوش اول باز می گردد که در آن زمان یک نظام مالیاتی مرتب ایجاد شد. تاریخچه مالیات در آن دوره به حدود ۵۰۰ سال قبل از تولد مسیح باز می گردد. جالب است بدانید که سیستم مالیاتی در ایران قدیم به صورت منطقه ای یا ساتراپی بود که هزینه دریافت شده با ارزیابی بهره وری هر منطقه تعیین می شد. اگر به مقادیر مالیات دریافت شده از مناطق مختلف بنگرید، می توانید پتانسیل اقتصادی هر منطقه را نیز مشاهده کنید.
شروع تاریخچه مالیات امروزی در ایران بعد از انقلاب را می توان از سال ۱۳۷۸ با ارائه برنامه سوم توسعه اقتصادی و ایجاد سازمان امور مالیاتی دانست.
سازمان امور مالیاتی
یکی از مجموعه های تابعه وزارت امور اقتصادی، سازمان امور مالیاتی است که مسئولیت مهمی در الکترونیکی و مکانیزه کردن نظام مالیاتی کشور دارد. این سازمان، همانطور که در بخش قبل ذکر کردیم، مطابق با ماده ۵۹ در برنامه سوم توسعه اقتصادی در سال ۱۳۸۱ ایجاد شده است. یکی از مهم ترین اهدافی که برای این سازمان در نظر گرفته شده، اخذ مالیات می باشد.
از دیگر وظایفی که می توان برای این سازمان با شخصیت حقوقی مستقل بیان کرد عبارتند از:
- بررسی و تدوین سیاست های اجرایی که مربوط به اخذ مالیات می شوند.
- ارائه گزارش و برآورد درآمدهای مالیاتی که در لایحه بودجه و غیره مورد نیاز هستند.
- بررسی و اتخاذ تدابیر مهم که در خصوص اجرای قوانین مالیاتی در نظر گرفته می شوند.
- تدوین برنامه هایی به منظور جلوگیری از فرار مالیاتی که نمونه های آن را می توان در به‌روزرسانی قوانین، ایجاد سامانه سوت زنی و غیره مشاهده کرد.
همچنین این سازمان نقش مهمی در شناسایی مودیان جدید و فراریان مالیاتی دارد. سازمان امور مالیاتی ملزم به تشکیل پرونده و شناسه دار کردن فعالین اقتصادی، مطالبه مالیات و حل اختلافات در این موضوع می باشد. شما می توانید برای دریافت اطلاعیه ها و آموزش ها، مشاهده قوانین و مقررات مالیاتی به سایت اینتامدیا intamedia.ir مراجعه کنید. همچنین میز خدمت این سازمان به نشانی tax.gov.ir است.
ساختار سازمان امور مالیاتی
برای ترسیم ساختار سازمان امور مالیاتی می توان به تصویر زیر اشاره کرد که به صورت یک چارت سازمانی ارائه شده است.
قوانین مالیاتی
قوانین و مقررات سازمان امور مالیاتی کشور در دسته بندی های مختلفی تقسیم می شوند. در نگاه کلی می توان به جدول زیر اشاره نمود که به شرح زیر می باشد:
| قانون مالیات مستقیم | قانون مالیات ارزش افزوده | پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان | بخشنامه های مالیاتی |
| آیین نامه های مالیاتی | موافقت نامه ها | ضرایب تشخیص درآمد مشمول مالیات | ارزش معاملاتی املاک |
| ارزش اجاری عملکرد املاک | وابستگی های قانونی | مواد قانونی | فرم های مالیاتی |
| قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده | مالیات بر خانه های خالی | پیش نویس مقررات | قانون تسهیل تکالیف مودیان |
در ادامه به بررسی مهم ترین دسته بندی های قوانین مالیاتی کشور می پردازیم. شما کاربران می توانید برای مطالعه ریز جزئیات هرکدام و موضوعات مرتبط با قانون تامین اجتماعی و حسابداری از مقالات بلاگ سایت ما دیدن کنید.
نکته: قابل ذکر است که کاربران می توانند با ورود به سایت اینتامدیا intamedia و انتخاب گزینه “قوانین و مقررات” به محتوای این قوانین دسترسی داشته باشند.
قانون مالیاتهای مستقیم
قانون مالیات های مستقیم به عنوان مادر قوانین مالیاتی شناخته می شود. این قانون دارای ۲۸۴ ماده بوده که در باب های زیر تعریف شده اند:
- اشخاص مشمول مالیات در قانون مالیات های مستقیم – شامل ۲ ماده قانونی.
- مالیات بر دارایی قانون مالیات های مستقیم – شامل ۴۹ ماده قانونی.
- مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم – شامل ۸۰ ماده قانونی.
- مقررات مختلفه قانون مالیات های مستقیم – شامل ۸۷ ماده قانونی.
- سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات های مستقیم – شامل ۶۴ ماده قانونی.
قابل ذکر است که قانون مالیات های مستقیم از سال ۱۳۴۵ تصویب شده است. به همین خاطر می توان آن را مادر قوانین مالیاتی دانست. البته با توجه به تدوین آن متناسب با قوانین غربی، بعد از انقلاب شاهد تغییراتی در آن بودیم.
قانون سامانه مودیان و پایانه های فروشگاهی
یکی از جدیدترین و جامع ترین قوانین مالیاتی که اهمیت بسیار بالایی به خصوص برای پرداخت مالیات در سامانه های الکترونیکی دارد، قانون سامانه مودیان و پایانه های فروشگاهی است. استفاده از پایانه های فروشگاهی که اولین بار در سال ۱۳۸۲ مطرح شده بود، منجر شد تا برای ساماندهی این نوع درگاه های پرداخت و اخذ مالیات از آنها از طریق سامانه های الکترونیکی سازمان امور مالیاتی، قانون سامانه مودیان و پایانه های فروشگاهی در سال ۱۳۹۸ تصویب شود.
این قانون دارای ۶ فصل، ۲۹ ماده و نیز ۲۸ تبصره است که سرفصل های آن به شرح زیر می باشند:
- تعاریف – ماده ۱.
- تکالیف اشخاص مشمول – از ماده ۲ الی
- تکالیف سازمان ها، دستگاه ها و مراجع ذیربط – از ماده ۱۵ الی ۱۶.
- تشویق ها و تسهیلات – از ماده ۱۷ الی ۲۱.
- ضمانت های اجرایی – از ماده ۲۲ الی ۲۵.
- نظارت بر اجرا – از ماده ۲۶ الی ۲۹.
قانون مالیات بر ارزش افزوده
یکی از انواع مالیاتی که در ایران به صورت غیر مستقیم اخذ می شود، مالیات بر ارزش افزوده نام دارد. قانون اخذ چنین مالیاتی اولین بار در سال ۱۳۶۶ به صورت لایحه مطرح شد. سپس زمینه اجرای آن از سال ۱۳۷۶ مورد ارزیابی قرار گرفت و با تصویب آن در سال ۱۳۸۲، اجرایی شدن آن به صورت آزمایشی تا سال ۱۳۹۶ تایید شد. این قانون دارای ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره است.
از جمله سرفصل های این قانون مالیاتی مهم عبارتند از:
- کلیات و تعاریف.
مالیات ارزش افزوده در ایران از سال ۱۳۹۳ به میزان ۹ درصد (با ۳ درصد افزایش) و در سال ۱۴۰۳ با ۱ درصد افزایش همراه بوده است.
قوانین مالیاتی در سایر قوانین
اگر به سایر قوانین کشور نگاهی بیندازید، شاهد قوانین مالیاتی خواهید بود. از جمله می توان گفت:
- ماده ۵۶ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران: در این ماده بیان شده است که حقوق و فوق العاده ها برای افرادی اعم از جانبازان، شاهد و آزادگان یا رزمندگانی که حداقل ۱۲ ماه سابقه حضور در جبهه را دارند به صورت ۱۰۰% معاف از مالیات می باشد.
- قانون بودجه: در برخی از قسمت های قانون بودجه به صورت سالیانه معافیت ها و نرخ های مالیات تعیین می شوند. مثلا می توان به تبصره ۶ لایحه بودجه ۱۴۰۳، ماده ۳ و بند ب اشاره کرد که به افزایش ۱ درصدی مالیات ارزش افزوده اشاره می کند.
قابل ذکر است که دستورات مالیاتی صرفا در قوانین مالیات خلاصه نمی شوند. بلکه ما شاهد سایر احکام در دیگر قانون ها هستیم. در نتیجه عدم توجه به این قوانین ممکن است منجر به تحمیل ضررهای بسیاری به کسب و کارها و فعالین اقتصادی بشود.
مالیات ستانی
مالیات ستانی فرآیند دریافت مالیات از اقشار مختلف مردم است. در حالت کلی بنابر ماده ۱ قانون مالیات مستقیم، مودی یا فردی که باید مالیات بپردازد به کسی اطلاق می شود که در ایران کسب درآمد می کند. همچنین اشخاص حقیقی ایرانی حتی با درآمد از خارج کشور نیز موظف به پرداخت مالیات هستند. این قوانین شامل اتباع خارجی مقیم ایران و نیز اشخاص حقوقی می شود.
سازمان امور مالیاتی و دولت همواره با به‌روزرسانی قوانین در این حوزه تلاش می کنند تا متناسب با میزان معیشت شهروندان، مالیات از آنها اخذ گردد. یکی از تحولات مهم به خصوص در دولت سیزدهم و دوازدهم، هوشمند کردن نظام مالیاتی، شناسایی مودیان فراری و برقراری عدالت اجتماعی است. در امتداد این تلاش ها می توان به اقدامات دولت و سازمان امور مالیاتی اشاره کرد. مثلا در سه سال گذشته، درآمد اینفلوئنسرهای فضای مجازی ناشی از تبلیغات که بیش از ۵۰۰ هزار دنبال کننده دارند، مشمول مالیات شد.
اهداف مالیات ستانی و تاثیرات آن
ممکن است این سوال برای شما مطرح شود که بپرسید چرا مالیات ستانی انجام شده و تاثیراتی که این امر دارد چیست؟ در ابتدا باید بگوییم مهم ترین هدف مالیات ستانی، تامین بودجه دولت و مصرف آن در راستای تامین رفاه و انجام پروژه های عمرانی، اقتصادی و امنیتی کشور است.
مهم است که دولت و سازمان امور مالیاتی با اتخاذ تصامیم صحیح، این عمل را انجام دهند. در غیر اینصورت شاهد فشار بر اقشار جامعه، کاهش بازدهی تولیدی ها و مشاغل، افزایش فرار مالیاتی و گسترش بی عدالتی به خصوص با عدم اخذ مالیات از مجموعه های خاصی خواهیم بود.
آشنایی با انواع مالیات
حال نوبت آن است تا راجع به انواع مدل های مالیاتی که اشخاص حقیقی، حقوقی، صاحبین بیزینس، مشاغل و غیره پرداخت می کنند صحبت کنیم. بسته به نوع درآمدی که این دسته از افراد بدست می آورند، مدل مالیات متفاوت است. به همین خاطر مودیان می بایست با انواع مالیات آشنا بوده و تکالیف خود را در این رابطه انجام دهند:
مالیات بر ارث
یکی از انواع مالیاتی که کمتر کسی راجع به آن چیزی می داند، مالیات بر ارث است. این هزینه هم شامل اموال منقول و غیر منقول متوفی می شود و از وارث دریافت خواهد شد. ماترک های متوفی زمانی قابل تقسیم میان ورثه هستند که مالیات آن به دولت پرداخت شده و هر ورثه بسته به میزان سهم خود در پرداخت مالیات آن سهیم می باشد.
برخی از نکات مهمی که باید در مورد مالیات بر ارث در نظر گرفت عبارتند از:
- نماینده قانونی متوفی یا وارثان وی ملزم هستند تا مدت ۱ سال بعد از فوت، اقدام به پرداخت این مالیات نمایند.
- برای پرداخت مالیات بر ارث می بایست به سازمان امور مالیاتی نزدیک محل زندگی مراجعه کرده و اظهارنامه مخصوص آن ارسال شود. این سند با ذکر جزئیات متوفی، دارایی ها و هزینه های او ارائه می گردد.
- مالیات بر ارث شامل لیستی از کالا یا دارایی های متوفی است که باید پرداخت شود. شما می توانید این دارایی ها را در ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم مشاهده نمایید.
- از جمله انواع مالیات بر ارث می توان به مالیات سپرده بانکی، اوراق مشارکت و سود سهام – مالیات بر ارث خودرو و انواع وسیله نقلیه – مالیات بر ارث ملک – مالیات بر ارث سهم الشرکه و حق تقدم داخل و نیز خارج از بورس اشاره کرد.
مالیات بر املاک
منظور از مالیات بر املاک، هزینه ای است از نوع مالیات مستقیم که بر درآمد ناشی از املاک تعلق می گیرد. به عنوان مثال افرادی که از طریق
- اجاره املاک.
- نقل و انتقال املاک.
- انتقال حق واگذاری محل.
- ساخت و ساز ساختمان ها.
کسب درآمد می کنند، می بایست این مالیات را پرداخت نمایند. همچنین در این بخش باید به مالیات بر خانه های خالی و نیز مالیات بر خانه های لوکس نیز اشاره کرد. هرکدام از این نوع مالیات ها خود قوانین خاصی دارند. به عنوان مثال، مالیات بر درآمد ناشی از اجاره ملک صرفا به مبلغ اجاره وابسته است نه کاربری ملک. این نوع مالیات به صورت پلکانی (برای اشخاص حقیقی) یا با نرخ ۲۵% (برای اشخاص حقوقی) اخذ می گردد.
مالیات حقوق
مالیات حقوق از جمله مهم ترین نوع مالیات هایی است که توسط کارمندان و کارگرانی که برای اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر کار می کنند، پرداخت می شود. مطابق با این مالیات (که بنابر ماده ۸۲ ق.م.م تعریف شده)، هر شخصی که در ازای انجام کاری حقوق می گیرد باید مالیات آن را پرداخت کند. این مالیات تکلیفی (مطابق با ماده ۸۶ ق.م.م) بر عهده پرداخت کننده حقوق (کارفرما) است و از حقوق کارمندان کسر می گردد.
هر ساله نرخ مالیات حقوق و معافیت های آن (مطابق با ماده ۸۴ ق.م.م) در قانون بودجه تعیین می شود. شما می توانید مالیات حقوق خود را مطابق با جدول زیر برای سال ۱۴۰۳ محاسبه کنید:
| شماره پله | بازه درآمدی | نرخ مالیات |
| ۱ | ۰ – ۱۲ میلیون تومان | معاف |
| ۲ | ۱۲ – ۱۶.۵ میلیون تومان | ۱۰% |
| ۳ | ۱۶.۵ – ۲۷ میلیون تومان | ۱۵% |
| ۴ | ۲۷ – ۴۰ میلیون تومان | ۲۰% |
| ۵ | ۴۰ + میلیون تومان | ۳۰% |
مالیات اشخاص حقوقی
همانطور که گفتیم، اشخاص حقوقی یا شرکت ها نیز جزو مودیان مالیاتی هستند که بنابر قانون (ماده ۱۰۵ ق.م.م) می بایست مالیات خود را با نرخ ۲۵% (ثابت) بپردازند. البته برخی از این شرکت ها دارای نرخ های متفاوتی می باشند.
مثلا مطابق با ماده ۱۳۹ ق.م.م شرکت های تعاونی، خصوصی و دولتی و شبه دولتی به شرط آنکه دارای مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشند، معاف از مالیات خواهند بود. همچنین با توجه به بند م تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۲، مالیات بر فعالیت های تولیدی در سال ۱۴۰۱ به میزان ۷% کاهش می یابد. این شرکت ها باید دارای پروانه بهره برداری از وزارت خانه های مرتبط باشند.
اگر بخواهیم با یک فرمول مالیات اشخاص حقوقی را محاسبه کنیم می توان گفت:
جمع موارد زیر ضرب در عدد ۲۵%:
- جمع درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات.
- جمع درآمد از فعالیت های انتفاعی.
- جمع زیان ناشی از منابع غیر معاف.
- کسر معافیت های مقرر.
مالیات مشاغل
بخش دیگری از افراد حقیقی، خود صاحب کار هستند و با داشتن کسب و کار، فعالیت می کنند. این دسته از افراد می بایست مالیات خاص خود را بدهند که با عنوان مالیات مشاغل و اصناف شناخته می شود. نرخ مالیات برای این افراد مطابق با ماده ۱۳۱ قانون مالیات های مستقیم تعیین شده است که در آخرین به‌روزرسانی خود با تصویب نامه ۷۷۸۹۹/ت۵۹۷۲۷ه، به شرح زیر می باشد:
| طبقه مالیاتی | بازه درآمدی | نرخ مالیات مشاغل | حداکثر میزان مالیات در هر طبقه |
| ۱ | ۱ – ۲۰۰ میلیون تومان | ۱۵% | ۳۰ میلیون تومان |
| ۲ | ۲۰۰ – ۴۰۰ میلیون تومان | ۲۰% | ۴۰ میلیون تومان |
| ۳ | +۴۰۰ میلیون تومان | ۲۵% | – |
همانطور که مشاهده می کنید، مبلغ مالیات بر مشاغل در ۳ طبقه دسته بندی شده است که حداکثر میزان مالیات در هر طبقه نیز قابل مشاهده می باشد.
نکته: این طبقه بندی مالیاتی مربوط به سال ۱۴۰۱ و بعد از آن می باشد و ممکن است در سال آینده تغییر کند.
همانند مالیات بر درآمد، این دسته از افراد نیز سالیانه دارای معافیت هستند. مقدار این معافیت در سال ۱۴۰۲ مطابق با ماده ۱۰۱ ق.م.م مبلغ ۴۷.۵ میلیون تومان می باشد. بنابر آخرین اظهارنظرها از سوی رئیس سازمان مالیاتی، مقدار معافیت در سال ۱۴۰۳ برای مشاغل با در نظر داشت یکسری شرایط به سالیانه ۱۴۴ میلیون تومان افزایش یافته است.
گروه بندی مشاغل
یکی از مفاهیم مهمی که در نظام مالیاتی وجود دارد، گروه بندی مشاغل است. این موضوع از آنجایی اهمیت دارد که هر دسته از این مشاغل موظف به انجام یکسری تکالیف قانونی – مالیاتی هستند و در صورت عدم انجام آنها، جرایمی در نظر گرفته شده است.
نکته: گروه بندی مشاغل براساس نوع و حجم فعالیت آنها صورت می گیرد.
در حالت کلی، ۳ گروه بندی برای مشاغل وجود دارند که عبارتند از:
- گروه اول: مشاغلی هستند که بیشترین تکلیف مالیاتی را داشته و شرط قرار گرفتن در این گروه آن است که اظهارنامه ۲ سال گذشته آنها بیش از مبلغ ۱۵ میلیارد تومان باشد. همچنین یکی دیگر از شاخصه ها آن است که آخرین درآمد قطعی این دسته از مشاغل بیش از ۱۵ میلیارد تومان گردد. قابل ذکر است که برخی از کسب و کارها فارغ از درآمدی که دارند نیز در این گروه قرار می گیرند. به عنوان مثال صاحبان صرافی ها، کارخانه ها و غیره.
تکالیف مالیاتی که برای این گروه در نظر گرفته شده اند عبارتند از:
- نگهداری کلیه دفاتر دستی و ماشینی و مدارک.
- ثبت کلیه رویدادهای مالی که منطبق بر قوانین باشد.
- ارائه کلیه دفاتر حسابداری و مالی از جمله دفاتر روزنامه کل.
- ارائه صورتحساب های سود و زیان.
- ارائه نمودن ترازنامه.
برای ۲ گروه دیگر مبالغ درآمدی و تکالیف همسان یا کمتری در نظر گرفته شده است.
نکته: در صورتی که جزو مشاغل گروه اول نیستید، کسب و کار جدید شما در سال اول جزو گروه سوم طبقه بندی می شود. طبقه بندی مشاغل جدید از سال سوم صورت می گیرد.
نرخ های مالیاتی
منظور از نرخ های مالیاتی، ضرایبی هستند که برای اخذ مالیات بر روی درآمد شما اعمال می شود. این ضرایب بر روی درآمد پس از کسر معافیت ها و هزینه های قابل قبول مالیاتی اعمال شده و مقدار مالیات شما را محاسبه می کنند.
قابل ذکر است که هر ساله نرخ های مالیاتی توسط کمیته ای با هماهنگی بخش های مختلف بررسی و ارائه می شود. این بخش ها عبارتند از: نماینده سازمان نظام پزشکی، بانک مرکزی، اتاق بازرگانی، سازمان امور مالیاتی و صنایع معادن.
احکام مالیاتی
منظور از احکام مالیاتی، قوانینی هستند که در مقررات سازمان امور مالیاتی یا سایر دستگاه ها و بخش های مختلف تعریف می شوند. این قوانین مربوط به مالیات می باشند. نمونه این احکام را در قسمت های قبلی مقاله در قانون تجارت و یا بودجه کشور بیان کردیم.
منابع مالیاتی
منظور از منابع مالیاتی، بخش هایی هستند که دولت می تواند از آنجا برای دریافت مالیات و تامین بودجه خود اقدام کند. از جمله مهم ترین این بخش ها می توان به مالیات شرکت های بزرگ، عوارض شهرداری ها، گمرک، مالیات بر ارزش افزوده و غیره اشاره کرد.
قابل ذکر است که دولت برای سال ۱۴۰۳ درآمد ناشی از منابع مالیاتی خود را (بدون گمرک) در حدود ۱۱۲۲ هزار میلیارد تومان معادل تقریبی ۱۵ میلیارد دلار (با دلار ۷۵ هزار تومانی) در نظر گرفته است. این رقم نسبت به بودجه سال ۱۴۰۲ در حدود ۴۹.۸ درصد افزایش داشته است. در این میان سهم عمده درآمدهای مالیاتی به ترتیب ۴۲ و ۴۰ درصد برای مالیات بر کالا و خدمات و مالیات بر اشخاص حقوقی می باشد.
پایه های مالیاتی
منظور از پایه های مالیاتی، دارایی هایی هستند که ضرایب مالیاتی به آنها اعمال شده و مالیات از طریق آن محاسبه می شود. به عنوان مثال در ایران می توان ۵ پایه مالیاتی را معرفی نمود که عبارتند از:
- پایه درآمدی که شامل درآمد حاصل از حقوق یا دستمزد، فروش کالا یا خدمات، سود سهام، املاک و غیره می باشد.
- پایه دارایی که می تواند ناشی از درآمدهای نقل و انتقال، تسهیلات مالی، مالیات بر ارث و هبه و غیره باشد.
- پایه مصرفی که می توان نمونه آن را مالیات بر ارزش افزوده دانست که براساس مقدار مصرف افراد یا شرکت ها محاسبه و اخذ می گردد.
از موارد جدیدی که در این لیست اضافه شده اند همچنین می توان به مالیات بر عایدی سرمایه و نیز مالیات بر سپرده های بانکی اشاره کرد.
دادرسی مالیاتی
منظور از دادرسی مالیاتی، فرآیندی است که در آن اختلافات میان مودی و سازمان امور مالیاتی بررسی و برای حل و فصل آن اقدام می شود.
لایحه مالیاتی
لایحه های مالیاتی مجموعه ای از قوانین هستند که برای محاسبه، پرداخت مالیات و سایر موضوعات پیرامون آن در مجلس شورای اسلامی مورد بررسی و تصویب قرار می گیرند.
هیات های حل اختلاف مالیاتی
یکی از وظایف سازمان امور مالیاتی، رسیدگی به شکایت های مطرح شده از سوی مودیان است. این شکایت در هیات های حل اختلاف مالیاتی در میان گذاشته شده و مورد بررسی قرار می گیرد.
معافیت های مالیات
معافیت های مالیاتی مجموعه ای از قوانین حمایتی و منطبق بر معیشت افراد هستند که حدودی را بر درآمد اعمال می کنند. مالیات بر درآمد تا این حدود با نرخ صفر یا با معافیت از مالیات محاسبه می شود. به عنوان مثال می توان گفت:
| نوع درآمد | حدود معافیت | نرخ مالیاتی |
| حقوق | ماهیانه تا ۱۲ میلیون تومان (سال ۱۴۰۳) | صفر |
| درآمد مشاغل و اصناف | ماهیانه تا ۱۲ میلیون تومان (سال ۱۴۰۳) | صفر |
| فعالیت تولیدی، گردشگری و معدنی | تا ۵ سال و برای برای مناطق کمتر توسعه یافته تا ۱۰ سال | معاف |
| کسب و کارهای مرتبط با ثبت اختراع و اکتشاف | تحت شرایط خاص | معاف |
| صندوق حمایت از توسعه بخش عشایری، کشاورزی و … و اتحادیه های آنها | ۱۰۰ درصد درآمد | معاف |
| فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی با داشتن پروانه تحقیق از وزارتخانه ذیصلاح | درآمد ناشی از این فعالیت ها تا ده سال | معاف |
و … .
مشوق های مالیاتی
همانند معافیت های مالیاتی، قوانینی حمایتی از سوی دولت در پرداخت وجوه مالیات و محاسبه آن است. مثلا مودیانی که ملزم به نگهداری دفاتر قانونی هستند، در صورتی که مالیات آنها بدون نیاز به مراجعه به هیات های حل اختلاف تا سه سال پرداخت شود به مقدار ۵ درصد اصل مالیات سه سال مذکور جایزه خوش حسابی خواهند داشت.
هزینه های قابل قبول
هزینه های قابل قبول مالیاتی، مبالغی هستند که سازمان می تواند آنها را از درآمد کسر کرده و از این مبالغ مالیات نمی گیرد. این قانون مطابق با ماده ۱۴۷ – ۱۴۸ ق.م.م تعریف شده است. به عنوان مثال می توان به هزینه های بهداشتی و درمانی، کرایه محل موسسه، مخارج سوخت، وجوه پرداختی برای بیمه و غیره اشاره کرد.
تکالیف مالیاتی
تکالیف مالیاتی، وظایفی هستند که مودیان می بایست آنها را در کنار فعالیت های اقتصادی خود انجام دهند. بسته به گروه بندی مشاغل، تکالیف متفاوت بوده و عموما هدف از انجام این تکالیف، امکان اثبات درآمدها، معاملات، پرداخت مالیات و محاسبه دقیق آن است.
درصورتی که به این منظور نیازمند مشاوره هست، موسسه حساب سنجان آگاه که متعلق به بنده هست، صفر تا صد خدمات مشاوره کسب و کار و همچنین انجام خدمات مالی و … را در اختیار شما قرار خواهد داد.
گزارشات فصلی
لیستی از معاملات خرید و فروش کسب و کار شما است که در یک دوره زمانی (هر فصل سال) به سازمان امور مالیاتی ارسال می شود. از جمله اطلاعاتی که در این گزارش وجود دارند می توان به مجموع فروش یا خرید، تغییرات موجودی، سود و زیان و غیره اشاره کرد. این لیست به منظور افزایش شفافیت اقتصادی، نظم و مدیریت مالی به سازمان مالیاتی ارسال می شود. بنابر قانون صورت معاملات فصلی که از سال ۱۳۹۵ اجرایی شد، مهلت ارسال تا ۴۵ روز پس از اتمام هر فصل می باشد.
دفاتر قانونی
اسناد (دفاتری) هستند که رویدادهای مالی موسسه شما در آنها درج می شود. این دفاتر در زمان محاسبه مالیات باید ارائه شده و ممیزین مالیاتی از طریق آن به بررسی رویدادهای مالی شما می پردازند. از جمله انواع دفاتر قانونی می توان به دفتر روزنامه، دفتر کل، دفتر دارایی و دفتر کپیه اشاره کرد.
فرار مالیاتی
فرار مالیاتی یکی از ناهنجاری های اقتصادی در جامعه است منجر می شود تا مالیات از افراد اخذ نشده و یا به هر نحوی به مقدار دقیق آن دریافت نشود.
جرایم مالیاتی
مجموعه قوانینی که برای تنبیه مودیان در صورت عدم انجام تکالیف مالیاتی و قانونی در نظر گرفته شده اند، جرایم مالیاتی نام دارند. این قوانین جنبه بازدارندگی دارند و بعضی از آنها قابل بخشش می باشند. به عنوان مثال می توان به جریمه عدم ارسال اظهارنامه اشاره کرد که برای اشخاص حقیقی ۱۰% مالیات متعلق به او جریمه در نظر گرفته شده است.
نصاب های مالیاتی
یکی از تکالیفی که باید برای ارسال صورت معاملات فصلی به آن توجه شود، درج مشخصات شخص مقابل و کد اقتصادی او است. با این حال سازمان امور مالیاتی حدی را در نظر گرفته که اگر مبلغ تراکنش معاملاتی شما در فصل مربوطه کمتر از آن باشد، نیاز به درج و ارسال این اطلاعات نیست. به این حد، نصاب مالیاتی می گویند. همچنین نصاب مالیات در سامانه مودیان نیز تعریف شده و مبلغی است که فروشنده تا آن حد می تواند برای ثبت صورتحساب اقدام کند. البته این نصاب مالیاتی قابل افزایش است.
انواع اظهارنامه ها
اظهارنامه ها اسنادی هستند که در گذشته به صورت کاغذی و امروزه به صورت الکترونیکی از سوی مودی به سازمان امور مالیاتی ارسال می شود. این اظهارنامه ها خلاصه ای از اطلاعات دوره مالی شما می باشند که برای محاسبه مالیات از آن استفاده می شود. از انواع اظهارنامه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اظهارنامه عملکرد شخص حقیقی.
- اظهارنامه عملکرد شخص حقوقی.
- اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده.
- اظهارنامه مالیات بر ارث.
- اظهارنامه املاک و مستغلات.
- اظهارنامه حبس و نذر و وقف.
- اظهارنامه مشاغل خودرویی.
- اظهارنامه مالیات بر درآمد اتفاقی.
- اظهارنامه عملکرد دریافت کنندگان سکه.
- اظهارنامه انحلال شرکت.
- اظهارنامه عدم فعالیت کردن شرکت.
اوراق مالیاتی
سازمان امور مالیات برای آگاهی مودیان طرف حساب خود، اطلاعاتی را به این افراد تحت عنوان اوراق مالیاتی اطلاع رسانی می کند. این اوراق به صورت نامه فیزیکی یا الکترونیکی با بررسی اطلاعات مودی ارائه می گردد. سپس مودیان باید منطبق بر بازه زمانی برای اعتراض یا اقدام قانونی نسبت به آن واکنشی نشان دهند.
از جمله انواع این اوراق می توان به برگه تشخیص مالیات بر درآمد، برگ دعوت به جلسه هیات حل اختلاف، صورتجلسه تحویل اسناد، رای هیات بدوی اختلاف یا تجدید نظر، رای هیات موضوع ماده ۲۱۶ ق.م.م، برگ تشخیص قطعی مالیات و متمم مالیاتی اشاره کرد.
آینده مالیات در ایران
با توجه به اقداماتی که دولت و سازمان امور مالیاتی در سال های اخیر برای الکترونیکی کردن و دریافت مالیات انجام داده اند، می توان آینده مالیات در ایران را فرآیندی رو به پیشرفت توصیف نمود. از سوی دیگر با توجه به افزایش قابل توجه درآمدهای مالیاتی دولت در قانون بودجه، اهمیت اخذ مالیات، شناسایی مودیان فراری و فراهم سازی بستر دریافت مالیات مورد توجه دولت قرار گرفته است.
